Amerikan Psikiyatri birliği tarafından yayımlanan Ruhsal bozuklukların tanısal ve istatiksel el
kitabına (DSM-5) nazaran toplumsal fobi kişinin diğerlerince değerlendirilebilecek olduğu toplumsal
durumlarda besbelli bir kaygı yahut telaş duyması durumudur. Mesela karşılıklı konuşma,
tanımadık beşerlerle irtibata geçme, gözlenme(yemek yerken ya da bir şeyler içerken) ve
diğerlerinin önünde bir aksiyon gerçekleştirme(topluluk önünde konuşma yapma) gibi
durumlarda kaygılanılır. Kişi olumsuz pahalandırılacak biçimde davranmaktan ya da kaygı
duyduğunun diğerlerince anlaşılacağından korkar. Küçük düşeceğinden endişelenir.
Bahsettiğimiz bu toplumsal durumlar çabucak hemen her vakit tasa doğurur. Münasebetiyle bu
toplumsal olaylardan kaçınılır ya da ağır endişe ve korku ile buna katlanılır. Bu durum altı
aydan fazla sürer. Bu yaşanılan kaygı ve korku kişinin hayatını olumsuz tarafta tesirler ve
toplumsal, iş ya da öbür değerli hayat alanlarında fonksiyonel bir düşüşe neden olur. Yani
kişinin telaşlarından ötürü münasebetleri bozulabilir işteki ya da okuldaki başarısı düşebilir.
Toplu yerlerde olmak korkutucu gelir. Şayet bu tıp ortamlara girmeleri gerekirse de yanlarında
birini götürmeleri muhtemeldir. Toplumsal fobisi olan bireyler dertlerinin muhakkak olacağından
diğerlerinin bu durumu fark edeceğinden telaş ederler. Bu durumlarda kendisi dışındaki
şahısların ne yaptıklarını denetim etmezler yanı antenleri içe dönüktür dış dünyayı kontrol
etmeyi ihmal ederler. Yüzleri kızarır, kalp atışları artar, baş ağrısı çekerler hatta bu durum
panik atak geçirmelerine de neden olabilir. Performans sergileyecekleri esnada kaygılarını
yatıştırmak için göz temasından kaçınırlar, su içebilirler ve sakinleştirici kullanabilirler, bu
davranışları gerçekleştirmelerindeki asıl amaç rahat olabilmek korkuyu aşağı çekebilmektir
ancak ne yazık ki bu rahatlamak için yapılan davranışlar kar topunun daha da büyümesine
sebebiyet verir, kişi yağmurdan kaçayım derken doluya tutulur ve telaşı bu bahsettiğimiz
davranışlarından ötürü daha da artar.
İnsan toplumsal bir canlıdır. Yapılan araştırmalara nazaran araştırma gereği diğerleriyle iletişimi
kesilen bireylerde bir mühlet sonra halüsinasyonlar ve birbirinden şüphelenme üzere belirtiler
ortaya çıkıyor. Diğerleriyle bağlantısı minimuma indirmek araştırmaların da desteklediği gibi
sıhhatsizdir. Toplumsal fobik kişi şayet diğerleriyle irtibatını korkularından ötürü keserse ruhsal
sıhhatlerinin olumsuz istikamette etkileneceği aşikardır.
Toplumsal fobi nasıl tedavi edilir? Ilaçsız bu hastalığı yenmek mümkün müdür?
Toplumsal fobisi olan bireylere ilaç tedavisi ve psikoterapi tedavisi uygulanır. İlaç tedavisi olarak
özellikle serotonin sisteminde tesirli olan ilaçlar tercih edilir. Hastalar genelde ilaçların
bağımlılık yapmasından korkarlar lakin ilaçlar bağımlılık yapmaz. Ilaçsız yani terapi yoluyla
bu hastalığı yenmek de mümkün. Toplumsal fobide uygulanan ve süratli sonuçlar alınan terapi
ekolü Bilişsel ve Davranışçı Terapidir. Bilişsel terapide korku içerikli hisler ve bu kaygıya
karşı oluşan bedensel duyumlar (kalp atışlarının hızlanması, yüz kızarması) ve kaygı
yaşanılan durumlarda kişinin zihninden hangi kanıların geçtiği tespit edilir. Örnek vermek
gerekirse toplumsal fobisi olan bireyler onlara olumlu bir şey denmediği sürece kendisi
hakkında olumsuz düşünüldüğünü varsayar. Bu bireyler iltifatları ciddiye almazlar sadece
kendileri keyifli olsun diye söylenmiş beyaz palavralar olarak algılarlar. Tüm gözler onun
üzerinde ve bir kusur yaptığında tüm gözlerin bunu görüp onun hakkında olumsuz düşüncelere
sahip olacaklarını düşünürler .
Sosyal fobisi olan bireylerin ekseriyetle akıllarından geçen cümleler şu biçimdedir: ‘’aklıma
konuşacak bir şey gelmeyecek.’’ ‘’Aptalca bir şey söyleyeceğim.’’ ‘’Yüzüm kızaracak.’’
‘’Aptal olduğumu düşünecekler.’’ ‘’Donup kalacağım.’’ Sıkıcı olacağım, benden
sıkılacaklar.’’ Bu örnekler bireylerin başlarında ansızın oluşan niyetler olduğundan dolayı
bu niyetlere otomatik niyetler diyoruz. Bu kanılarla baş etmek için orta inanç
dediğimiz niyetler de oluşur. Örnek vermek gerekirse ‘’Sessiz olursam sıkıcı olduğum
ortaya çıkar.’’ ‘’ Zekice konuşmalıyım.’’ ‘’Mükemmel olmazsam beni istemez ve
sevmezler.’’ ‘’Zayıf taraflarımı göstermemeliyim.’’ ‘’Benden hoşlanmadığına nazaran bende
eksik bir şeyler olmalı.’’ ‘’ Korkulu olduğumu anlamamalılar.’’ ‘’iyi bir izlenim
bırakmalıyım.’’ ‘’Herkesin onayını almalıyım.’’ Bu kanılar vakit geçtikçe kemikleşebilir
ve kişi şu fikirlerine esaslı bir formda inanabilir: ‘’Aptalım.’’ ‘’Çirkinim.’’ ‘’Yetersizim.’’
‘’Zayıfım.’’
Tasa yalnızca kaygılanılan durumda yaşanmaz ,kaygı doğuran durum öncesinde de kişi çoktan
kaygılanmaya başlar. Ve telaş doğuran durum sonrasında da tasa bir müddet devam eder.
Danışana bu yasadıklarıyla ilgili olarak başa çıkma stratejileri öğretilir. Davranışsal terapi
kısmında yapılanlar ise şunlardır, model olma, kaygılarıyla basamaklı olarak yüz yüze gelme,
rol oynama, gevşeme eğitimi, toplumsal marifet eğitimi sistemleri vardır. Toplumsal fobisi olan
bireylerin terapi sırasında eskisine oranla daha güzel olduklarını şuradan anlarız: ‘’Olumsuz
değerlendirmeleri azalmıştır.’’ Bu şahıslarla korktukları fotoğraf üzerine provalar yapılmalıdır ki
kişi telaşa karşı duyarsizlassin. Örneğin iş görüşmesine gitmekten çekinen bir danışana
olabilecek en makûs senaryo yazılır ve bu senaryo terapist ve danışan tarafından oynanır. Bir
nevi danışan iş görüşmesine hazırlanır.
Toplumsal fobinin tedavisinde Toplumsal Marifet Eğitimini gerekebilir.
1.Sosyal maharet yetersizlikleri
Maharet yetersizliği
Performans yetersizliği
Kendini denetim yetersizliği
Beceriyi ortaya koyma yetersizliği
2.İlişki başlatma ve sürdürme
3.Grupla bir işi yürütme becerileri
4.Duygulara yönelik beceriler
5.Saldırgan davranışlarla baş etme
6.Stres yaratan durumlarla başa çıkma
7.Model gösterme
8.Rol playing
Başarılı akran etkileşimi için belli toplumsal marifetler gerekli olmaktadır. Bu hünerler; selam
verme, akran aktifliklerine katılmak için yapılan davetleri kabul etme ve bu etkinliklere davet
etme, soru sorma, öbürleri tarafından sorulan sorulara yanıt verme ve bir konuşmayı
sürdürme üzere becerilerdir.
Toplumsal maharetler öğretiminde aşağıda yer alan farklı metotlar kullanılmaktadır. Rol Oynama
Sistemi Şov ( Demonstrasyon )Yöntemi Model Olma (Modelling) Sistemi Coaching
Tekniği Direkt Öğretim Sistemi Bilişsel Süreç Yaklaşımı Bilişsel Toplumsal Öğrenme
Yolu Akran Dayanaklı Öğrenme Drama Sanat Terapi İşbirliğine Dayalı Öğrenme Yöntemi
Toplumsal maharet eğitimi verilmesi bu bireyler için yararlı olacaktır.(kendini tanıtma, irtibat içi
uygun mevzu seçme, faal dinleme, kendini açma, toplumsal aktivite başlatma sürdürme,girişkenlik
eğitimi(rol play), karşıt kanıyı lisana getirme, kalabalık önünde konuşma)
Sosyal fobinin tipleri nelerdir? Ne sıklıkta görülür? Başlangıç yaşı kaçtır?
Toplumsal fobinin cinsleri, yaygın ve yaygın olmayan olmak üzere ikiye ayrılır. Dert bir çok
toplumsal durumlarda görülüyorsa yaygın tiptir, kimi durumlarda yaşanıyorsa (Başkalarının
önünde yemek yemek, konuşma yapmak) yaygın olmayan tiptir. Ömür uzunluğu görülme oranı
% 2-13 ortasındadır. Türkiye’de yapılan bir araştırmada üniversite öğrencilerinin %24’ün de
toplumsal fobi tespit edilmiştir.10-17 yaşlarında ortaya çıkar, yaygın tip toplumsal fobi ise daha
erken yaşta ortaya çıkabilmektedir.
Sosyal fobi diğerlerinden da öğrenilebiliyor. Oburlarının tecrübelerinden de toplumsal fobi
geliştirebiliyoruz. Üniversite Öğrencilerinde Toplumsal Fobinin Yaygınlığı ve Toplumsal Fobinin
Hayat Kalitesi, Akademik Muvaffakiyet ve Kimlik Oluşumu Üzerine Tesirleri üzerine yapılan bir
araştırmada toplumsal fobiklerin %73.7’si özgül toplumsal fobi alt tipinde olduğu belirlenmiş ve
toplumsal fobi gelişmesi açısından görece risk altında olan bayanlar, uzun müddet köyde/kasabada
yaşayanlar, ailede psikiyatrik hastalık hikayesi olanlar ve sosyoekonomik düzeyi düşük
olanlar daha dikkatle izlenerek topluma kazandırılmalıdır sonucu ortaya konmuştur.
Araştırmalara yansıyan ile gerçekte olanın farklı olduğunu varsayım ediyoruz. Bu noktayı
kültürel bağlamda kıymetlendirmek gerekiyor, araştırmalara nazaran kliniklere toplumsal fobi
sorunuyla başvuran erkek danışan daha fazladır, ama ataerkil yapı gereği erkek bireylerden
toplumun beklentisi ile bayan bireylerden beklenti ortasındaki fark itibariyle kliniklere
başvuran erkek danışanlarımızın daha fazla olduğunu düşünüyoruz yani kliniklere başvuru
sayısı olarak erkek bireyler bayan bireylere nazaran daha fazla lakin bayan bireylerin toplumsal fobi
sorunu yaşamalarına karşın kliniklere başvurmadıklarını düşünüyoruz
